بینش و روش در تاریخ نگاری وصاف شیرازی

کتاب تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار، مشهور به تاریخ وصاف، تألیف عبدالله شیرازی، ملقب به وصاف الحضره، یکی از مهم ترین متون تاریخنگاری ایرانی است. این نوشتار می کوشد با شناخت بینش تاریخی مولف،از طریق بررسی شاخصه هایی چون 1) بینش معرفت شناسانه؛ 2) بینش شریعت مدارانه؛ 3) بینش هویت گرایانه؛ 4)بینش علی و نگرش انتقادی؛ 5) بینش اجتماعی، چگونگی بازتاب این بینش را در تاریخنگاری وی بازجسته و تأثیر آن در روش تاریخنگاری او تحلیل کند. برای تحقق این هدف، پرسشی چنین مطرح است: بینش تاریخی وصاف بر روش تاریخنگاری وی چه تأثیری داشته است؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیه زیر ارائه شده است: بینش تاریخی وصاف بر روش تاریخنگاری او تأثیر داشته و سبب اتخاذ روش علّی، انتقادی بر پایه بی طرفی تاریخی از سوی وی شده و تاریخنگاری وی را از واقعه نگاری به سطحی نزدیک به آن چه که امروز تاریخنگاری علمی خوانده می شود، ارتقا داده است. وصاف به علم بودن تاریخ باور داشته، برای آن موضوع و روش قائل بوده و در روش تاریخنگاری خود به دو رویکرد انتقادی و علّی توجه داشته و کوشیده است با نزدیک شدن به بی طرفی تاریخی، بینش تاریخی را از مرزهای سنتی و رایج آن فراتر ببرد. او بر پایه منابع مکتوب وشفاهی و از همه مهمتر مشاهدات شخصی، اسناد و مدارک ونامه های معتبر به تألیف کتاب پرداخته است. افزون بر آنچه آمد، وصاف شیرازی تاریخ را به حکمت عملی نزدیک ساخته و آن را محملی برای انعکاس آن قرار داده است. چنانکه یکی از مهمترین فواید مطالعه علم تاریخ را بهره مندی حکومتگران از آن قرار داده است. از سوی دیگر بینش اجتماعی وصاف سبب روی کرد جدی او به مسائل اجتماعی، اقتصادی جامعه و محدود نکردن اثر خویش به یک اثر صرفاً سیاسی ونظامی شده است. چنانچه اثر او مجموعه ای از اطلاعات اجتماعی، اقتصادی، مالی و دیوانی است .